TRẦN CAO VÂN, TINH THẦN NGƯỜI SĨ PHU QUẢNG NAM -Lương Quang Bình

Thường chúng ta hay đề cập tới người sĩ phu B ắc Hà. Danh tiếng vang lừng của họ cho đến bây giờ trên văn đàn vẫn còn lưu lại, hay đẹp trong chữ nghĩa. Ng ồi nhà chỉ trích thói hư tật xấu, tả xung hữu đột trên văn đàn,

khôn ngoan trong xử thế, lưu loát trong ý tưởng. Người sĩ phu Quảng Nam không được như vậy, nhưng sự hy sinh của họ thật vô cùng to lớn. Quan niệm của họ thực tế, dấn thân để phụng sự nước nhà một cách mãnh liệt. Đôi khi họ biết việc làm khó thành công nhưng họ   vẫn tiến bước, đạp lên tất cả những rào cản chướng ngại để thể hiện mục đích của mình. Khi quân Pháp bắt đầu xâm lăng Việt Nam, số lượng sĩ phu Qu ảng Nam hy sinh nhiều nhất so với các tỉnh thành khác. Từ các phong trào khởi đầu chống quân xâm lược như Văn Thân, Cần Vương, Duy Tân, Việt Nam Quang Phục Hội v.v..Lãnh đ ạo quần chúng biểu tình chống sưu cao thuế nặng, những đảng phái sau nầy nhất là Việt Nam Quốc Dân Đảng đều có các sĩ phu Quảng Nam tham gia đông đảo nhất. Sĩ phu Quảng Nam lăn lộn trong thực tế, hòa nhập vào quần chúng để lãnh đạo chứ không đứng bên lề. Chính vì vậy đã đ ể lại cho đời tấm gương trung liệt. Trần Cao Vân là một trong những sĩ phu Quảng Nam nêu cao tinh thần hy sinh, hiên ngang bước lên đoạn đầu đài một cách dũng mãnh không s ợ sệt. Tấm gương hy sinh của ông luôn luôn sáng  ngời trong lòng người hậu thế.

Trần Cao Vân,  sinh năm Bính Dần 1866 tại Tư Phú, Gò Nổi, Điện Bàn, Quảng Nam. Ông mang nhiều tên Trần Công Thọ, Trần Cao Đệ, vào chùa lấy tên là Như Ý,  bi ệt hiệu  Hồng Việt, Chánh Minh. Khi tham gia cách mạng ông lấy tên là Trần Cao Vân. Ông sinh ra và lớn lên trong thời kỳ đất nước loạn ly nên cuộc đời của ông chìm nổi theo vận mệnh đất nước.Ôông mồ côi mẹ khi lên 8 tuổi, từ nhỏ ông thể hiện một tư chất hơn người, ham học, ham tranh cãi đ ể tìm một chân lý cho cuộc sống. Chính những yếu tố nầy đã nuôi ông lớn khôn. Khoa thi Nhâm Ngọ (1882) ông đột ngột bị đau nên không tham dự. Khoa thi Mậu Tý (1888) ông có tham dự, nhưng lòng d ạ không an tâm khi đất nước chìm sâu trong sự thống trị của quân thù, ông trúng tuyển Trường Nhất, Trường Nhì nhưng l ại hỏng Trường Tam nên lui vế Cổ Lâm Tự (Đại Lộc) chuyên tâm về Kinh Dịch. Ông là người biên soạn Trung Thiên Đạo bắt nguồn từ Trung Thiên Dịch. Tuy trên con đường khoa bảng của ông không suông sẻ nhưng qua thơ phú và kinh dịch của ông để lại, chứng tỏ ông là con người có một trí tuệ uyên thâm hơn người. Ông cảm thấy thi cử không cần thiết với ông lúc bấy giờ, nên những khóa thi sau ông không tham dự. Ông là một nhà cách mạng mà số năm tù tội cao nhất. Ông đã nằm tù tại Côn Đảo mất 6 năm, nghĩa là từ lúc trưởng thành đến khi lên đoạn đầu đài (1885 – 1916) 31 năm, trong thời gian nầy không ngơi nghỉ tham gia những tổ chức chống Pháp, ngoại trừ những năm trong tù. Ông thể hiện một quyết tâm đánh đuổi quân thù ra khỏi nước. Ông bôn ba từ Nam Ngãi Bình Phú, kết nạp với những nhà yêu nước khác để chống giặc, nhưng mọi chuyện đều bất thành. Lòng của toàn dân lên cao nhưng vũ khí quá thô sơ, dao, mác, t ầm vông, làm sao chống lại súng đạn. Vì vậy bao nhiêu cuộc nổi dậy đều bị quân thù dập tắt.

Đáng ghi nhớ là tinh thần Trần Cao Vân rất cao, hết keo nầy bày keo khác, ông không mệt mỏi theo sát hướng đi của mình đã định. Khi chứng kiến đám tang của cụ Hoàng Diệu tử tuất trên thành Hà Nội (1882) tiếp theo là cái chết của vua Tự Đức, để lại một triều đình tan tác, tranh dành quyền lực  giữa thâm cung không lo gì an nguy đất nước. Ông ngao ngán cho cái đám quan lại thối nát nên ông càng quyết  tâm hơn trên con đường chống xâm lăng mà mình đã chọn.  1908 ông cùng tham gia với các nhà yêu nước Quảng Nam khác như Trần Quý Cáp, Huỳnh Thúc Kháng,  Phan  Thúc  Duyên,  Tiểu  La  Nguyễn  Thành,  Châu Thượng Văn, Lê Bá Trinh, Trương Bá Hy và nhiều nhà yêu nước khác đứng ra biểu tình kháng thuế ở Quảng Nam trở thành một phong trào rộng lớn lan ra các tỉnh khác như Phú Yên , Quảng Ngãi,  Bình Đ ịnh, Thừa Thiên-Huế,  Quàng  Trị,  Quàng  Bình, Nghệ An…làm cho thực dân Pháp phải lao đao. Phong trào nầy đã bị Pháp đè bẹp thẳng tay. Các cụ Trần Quý Cáp, Châu Thơ Đồng bị tử hình còn ông Trần Cao Vân lãnh án tù chung thân khổ sai đày ra Côn  Đảo. Đúng là Quảng Nam từ xưa là cái nôi của cách mạng do các sĩ phu yêu nư ớc cầm đầu.

Sau 6 năm tù khổ sai ở Côn đảo, 1904  Trần Cao Vân và Trương Bá Hy được thả trở về đoàn tụ với gia đình đư ợc 1 năm.  Cuối năm 1915, Thái Phiên mời Trần Cao Vân, Phan Thành Tài, Đỗ Tự và một số nhà cách mạng khác ở Quảng Ngãi, Quảng Bình, tham gia Việt Nam Quang Phục Hội. Trần Cao Vân thảo một bức thư gửi vua Duy Tân khơi dậy cái nhục mất nước,  Ông và Thái Phiên được phân công gặp nhà vua ở Phu Văn Lâu, hai ông giả làm người câu cá để tiếp xúc với vua, hoạch định đường lối và tổ chức cuộc binh biến đêm 3-5-1916. Cuộc khởi nghĩa bị lộ vua Duy Tân bị đày sang đảo Réunion, còn Thái Phiên, Trần Cao Vân, Tôn Thất Đề, Nguyễn Quang Siêu bị xử chém ở cửa An Hòa (phía tây bắc thành phố Huế) ngày 16-4 Bính Thìn, tức ngày 17-5-1916.

Cái chết của Trần Cao Vân, cũng như những cái chết của các nhà yêu nước Quảng Nam khác  bị  Pháp giết,  đã nói lên tinh thần sĩ phu Quảng Nam sẵn sàng dấn thân cứu nước. Việc làm của họ là ánh lửa soi đường cho các thế hệ sau dấn bước. Họ không thành công nhưng sự hy sinh của họ đã làm nên ánh hào quang cho dân tộc ghi nhớ muôn đời. Ngôi trường Trần Cao Vân ở Tam Kỳ rất xứng đáng mang tên người anh hùng nầy. Sự thông minh hiếu học của ông, là một động lực thúc đẩy cho những môn sinh từng xuất thân nơi đây khi ra đời noi theo. Nhân cách và sự hy sinh của ông cũng nói lên cho t ất cả biết tinh thần Trần Cao Vân bất diệt. Chúng ta luôn luôn lấy đó làm kim-chỉ-nam cho cuộc sống, và rất xứng đáng khi xuất thân từ mái trường nầy/.

Houston, ngày 8 tháng 4 năm 2013

Lương Quang Bình

*Tài liệu tham khảo:

-“Gương Trung Liệt” Trần Cao Vân và người vợ gương mẫu

Việt Nam (Nguyễn Tam Phù Sa)

-Nghĩ về nhà cách mạng Trần Cao Vân (Bùi Văn Tiếng)

-Trần Cao Vân (không đề tên tác giả )

TCV, 1964